Page 132 - วารสารกรมการแพทย์แผนไทยฯ ปีที่ 18 ฉบับที่ 2

354 วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ ทางเลือก ปีที่ 18 ฉบับที่ 2 พฤษภาคม-สิงหาคม 2563

ชื่อตำารับอาหารบางอย่างนอกจากจะปรากฏใน ที่เรียบเรียงมาจากตำาราเรียนที่หม่อมเจ้าปราณี เรียบ-
เอกสารจดหมายเหตุฉบับนี้แล้ว เช่น แกงยา ยังปรากฏ เรียงตามความเห็นชอบของหม่อมเจ้าเจียก ทินกร (ผู้
พบในตำารับอาหารที่ใช้ในการฟื้นฟูร่างกายคนป่วย เป็นนายกจัดการโรงเรียนราชแพทยาลัย วังหลัง) ใช้

ของ ม.ร.ว.เตื้อง สนิทวงศ์ พระธิดาของพระวรวงศ์ สอนนักเรียนแพทย์ในระหว่างพ.ศ. 2439-2443 ซึ่ง
[11]
เธอพระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ ซึ่งเป็นแพทย์หลวงใน ตำาราเรียนแพทย์แผนไทยทั้ง 2 เล่มนี้ได้ปรากฏชื่อยา

สมัยรัชกาลที่ 5 มีส่วนประกอบดังนี้ เดียวกันกับที่ปรากฏในเอกสารต้นฉบับจดหมายเหตุ
เครื่องปรุง ได้แก่ ประช่อน 1 ถ้วยชา พริกแห้ง พระอาการไข้ไม่ทราบพระองค์ มีทั้งหมด 8 ตำารับ
12 เม็ด หัวหอม 4 หัว ปลากุเลาเค็มแกะ 1 ช้อนโต๊ะ ดังนี้

กะปิ 1 ช้อนชา ไพล 4 แว่นบาง ๆ นำ้าปลา 2 ช้อนโต๊ะ 3.1 พระโอสถทิพโอสถ
นำ้า 2 1/2 ถ้วย ใบชะพลู 1/2 ถ้วยชา วิธีทำา ล้างพริกแช่ ส่วนประกอบ จันทน์แดง จันทน์เทศ กฤษณา กะ

นำ้าแล้วโขลกให้ละเอียดแล้วใส่เครื่องทั้งหมดลงแล้ว ลำาพัก ขอนดอก เทียนดำา เทียนแดง เทียนขาว เทียน
โขลกให้ละเอียด ในนำ้าตั้งไฟให้เดือดล้างใบชะพลูให้ ข้าวเปลือก เทียนเยาวพาณี ผลผักชีลา อบเชยเทศ
สะอาดหั่นฝอยให้ละเอียดใส่ลงในชามแกงแล้วตักนำ้า อำาพันทอง เปลือกสมุลแว้ง หญ้าฝรั่น อย่างละ 2 สลึง

แกงจืดเดือด ๆ ใส่นำ้าแกงจะใสกว่านำ้ายากะทินิดหน่อย ชะมดเชียง ลูกจันทร์ กำายาน หัวโสม กระวาน กานพลู
รับประทานร้อน ๆ ซึ่งจากชื่ออาหารที่ถูกรวบรวมไว้ สังกรณี พิมเสนเกล็ด อย่างละ 1 สลึง โกฐจุฬาลัมพา
[10]
ในตำารับที่ช่วยฟื้นฟูร่างกายของคนป่วย เมื่อดูจากส่วน โกฐพุงปลา ชะลูด อย่างละ 2 บาท

ประกอบที่มีสมุนไพร เช่น ไพล หัวหอม ใบช้าพลู ซึ่ง สรรพคุณ สรรพยาทั้ง 26 สิ่ง ทำาเป็นผงบดด้วย
เป็นสมุนไพรที่มีนำ้ามันหอมระเหย ช่วยในการขับลม นำ้าดอกไม้เทศ ปั้นเม็ดไว้ละลายนำ้าดอกไม้สดให้กิน
มีฤทธิ์ร้อนช่วยในการกระตุ้นการเผาผลาญ ให้ความ แก้ลมวิงเวียนสวิงสวายแลอ่อนเพลีย หิวระโหยหา

อบอุ่นกับร่างกาย กำาลังมิได้ แก้ดวงจิตขุ่นมัวระสำ่าระสาย แก้พิษ
สมุฏฐานกระทำาด้วยธาตุทั้ง 4 มิได้ปกติ นำ้ากระสาย
3. ก�รศึกษ�วิเคร�ะห์ตำ�รับย� ยักใช้ตามสมควรกับโรค

ตำารับยาที่ปรากฏในเอกสารต้นฉบับนี้จะเป็น 3.2 พระโอสถทิพสุขุม
ชื่อตำารับยา เช่น ยาหอมเนาวโกฐ ยาธาตุบรรจบ และ ส่วนประกอบ รากไคร้เครือ กานพลู ใบกระวาน
้
ชื่อที่เป็นลักษณะของยา เช่น พระโอสถอาโป (ยานำา) ผลเอ็น ผลโหระพาคั่วพอเหลือง ชะเอมจีน นำ้าประสาน
พระโอสถปัด (ยาระบาย) ซึ่งเมื่อนำามาเปรียบเทียบ ทองสะตุ ผลผักชีลา เทียนดำา หัวแห้วหมู ผลมะขาม

กับตำาราการแพทย์แผนไทยที่ปรากฏชื่อ จากตำารา ป้อม ผลสมอเทศ อย่างละ 1 สลึง ผลสมอพิเภก 2 บาท
แพทย์แผนไทยที่ใช้เรียนและสอนกันในสมัยรัชกาล ผลสมอไทย 3 บาท โกฐนำ้าเต้า 8 บาท
ที่ 5 และเรียบเรียงจากผู้ที่เป็นแพทย์ผู้ชำานาญ ได้แก่ สรรพคุณ สรรพคุณยา 15 สิ่งนี้ ทำาเป็นผงบด

1. ตำาราเวชศึกษาแพทย์ศาสตร์สังเขป ของพระยา ด้วยนำ้าผลสมอต้มแทรกเกลือพอควร กินเวลาเช้า
พิศณุประสาทเวช (คง ถาวรเวช) 2. ตำาราแพทย์ตำาบล แก้ในกองลมกองเสมหะ ทำาให้ท้องขึ้นท้องเฟ้อเรอ
ของพระยาแพทย์พงศาวิสุทธาธิบดี (สุ่น สุนทรเวช) เหม็นเปรี้ยว อุจจาระมีกลิ่นกล้า ระคนด้วยเสมหะ แก้