Page 207 - Acrobat J Trad-21-3-2566
P. 207
690 วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ ทางเลือก ปีที่ 21 ฉบับที่ 3 กันยายน-ธันวาคม 2566
วิธีก�รสืบค้นข้อมูล เกินไปจะท�าให้จุลินทรีย์เจริญเติบโตได้ดี สมุนไพร
รวบรวมข้อมูลจากหนังสือและวารสารต่าง อาจมีราขึ้นและความชื้นยังเร่งปฏิกิริยาไฮโดรไลซิส
ประเทศ น�ามาเรียบเรียงไว้ในบทความเดียวกัน เพื่อให้ (hydrolysis) ก่อให้เกิดการสลายตัวของสารส�าคัญ
ผู้ประกอบการ ผู้สนใจ และผู้ต้องการเรียนรู้เกี่ยวกับ ในสมุนไพร ระยะเวลาเก็บรักษา หากเก็บวัตถุดิบ
การสกัดสารจากสมุนไพรสามารถเข้าถึงและท�าความ สมุนไพรไว้นานเกินไป ปริมาณสารส�าคัญในสมุนไพร
เข้าใจได้โดยไม่ยาก และสะดวกในการค้นคว้า จะลดลงตามระยะเวลาเก็บที่เพิ่มขึ้น โดยทั่วไปไม่ควร
เก็บไว้นานเกิน 1 ปี
[2]
1. ปัจจัยพื้นฐ�นที่มีผลต่อคุณภ�พของส�รสกัด ส่วนที่ 2 ตัวท�ำละลำยที่ใช้ในกำรสกัด
แบ่งออกเป็น 3 ส่วน ได้แก่
บทความนี้ แบ่งประเภทตัวท�าละลายที่ใช้การ
ส่วนที่ 1 สมุนไพร ซึ่งเป็นวัตถุดิบตั้งต้น ควร สกัดออกเป็น 2 ประเภท คือ ตัวท�าละลายสีเขียว
เป็นสมุนไพรที่มีคุณภาพ ถูกต้น ถูกส่วน เก็บเกี่ยวใน (green solvent) และตัวท�าละลายอินทรีย์อื่น ๆ
ช่วงเวลาและอายุที่เหมาะสม รวมทั้งการเก็บเกี่ยวที่ถูก (1) ตัวท�าละลายสีเขียว มีคุณสมบัติไม่เป็น
วิธี ซึ่งจะมีชนิดและปริมาณสารส�าคัญตามต้องการ พิษ (non-toxic) ย่อยสลายได้ (biodegradable) น�า
หากน�าสมุนไพรด้อยคุณภาพมาเข้าสู่กระบวนการ กลับมาใช้ใหม่ได้ (recyclable) สร้างใหม่ได้ (renew-
สกัด ผลผลิตที่ได้ก็ย่อมด้อยคุณภาพเช่นกัน หรือน�า able) ตัวท�าละลายกลุ่มนี้จะมีจุดวาบไฟสูง (high
สมุนไพรที่ไม่ใช่ส่วนที่ใช้ (part used) มาสกัดก็อาจ flash point) กล่าวคือ ไม่ใช่สารไวไฟหรือสารติดไฟ
จะสกัดได้สารออกฤทธิ์น้อยหรือไม่ได้เลย หรือชนิด ตัวอย่างตัวท�าละลายกลุ่มนี้ เช่น น�้า เอทานอล กลีเซ
ของสารที่ไม่ได้ตามที่ต้องการ นอกจากนี้สมุนไพรที่ อรอล กรดน�้าส้ม ไอโซโพรพานอล คาร์บอนไดออกไซด์
เก็บเกี่ยวมาแล้วต้องมีการบริหารจัดการหลังการเก็บ ไหลยิ่งยวด (supercritical CO 2) โดยน�้าเป็นตัวท�า
เกี่ยวที่เหมาะสม เช่น การท�าความสะอาด การแปรรูป ละลายที่นิยมใช้มากที่สุดในกลุ่มนี้ สามารถสกัดสาร
การเก็บรักษา ระยะเวลาที่เก็บ เพื่อให้ได้วัตถุดิบตั้งต้น ที่มีคุณสมบัติชอบน�้า (hydrophilic) เช่น ซาโปนิน
ที่มีคุณภาพเข้าสู่กระบวนการสกัด ในการบดหรือลด ฟีนอลิก โพลิแซคคาไรด์ ประสิทธิภาพการสกัดของน�้า
ขนาดสมุนไพร หากขนาดอนุภาคของสมุนไพรยิ่งเล็ก ยังเพิ่มขึ้นได้ด้วยการเพิ่มอุณหภูมิ (superheating)
จะส่งผลให้ประสิทธิภาพการสกัดยิ่งเพิ่มขึ้น เนื่องจาก ซึ่งจะเป็นการลดค่าคงที่ไดอิเล็กทริก (dielectric
อนุภาคเล็กลงจะส่งผลให้พื้นที่ผิวของสมุนไพรเพิ่มขึ้น constant) ของน�้าและเพิ่มความสามารถในการแพร่
มีพื้นผิวสัมผัสตัวท�าละลายเพิ่มขึ้น ตัวท�าละลายแพร่ ผ่านของน�้า น�้าที่มีอุณหภูมิสูง (superheated water)
ผ่านเนื้อเยื่อสมุนไพรได้มากขึ้นและสารส�าคัญจะแพร่ สามารถสกัดสารที่มีคุณสมบัติชอบไขมัน (lipophilic)
กระจายออกมาได้มากขึ้นเช่นกัน อย่างไรก็ตาม ถ้า เช่น น�้ามันระเหยง่าย เนื่องจากความมีขั้วของน�้าจะลด
ขนาดอนุภาคสมุนไพรเล็กเกินไป การกรองแยกสาร ลงอย่างมีนัยส�าคัญในช่วงอุณหภูมิ 100-374˚ซ.
สกัดจากกากจะยากขึ้น สารส�าคัญอาจถูกดูดซับที่ผิว (2) ตัวท�าละลายอินทรีย์อื่น ๆ เช่น อะซิโตน
อนุภาคสมุนไพรมากขึ้นด้วย การเก็บรักษาสมุนไพร คลอโรฟอร์ม บิวทานอล เมทานอล เอทิลอะซีเตท เบนซีน
ในอุณหภูมิและความชื้นเหมาะสม หากความชื้นสูง เฮกเซน ไซโคลเฮกเซน
