Page 200 - วารสารการแพทย์แผนไทย ปีที่ 21 ฉบับที่ 2
P. 200
416 วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ ทางเลือก ปีที่ 21 ฉบับที่ 2 พฤษภาคม-สิงหาคม 2566
บทนำ�และวัตถุประสงค์ หลวง (รัชกาลที่ 5) ต�าราเวชศึกษาของพระยาพิศณุ
กระท่อม มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Mitragyna ประสาทเวช (รัชกาลที่ 5) ต�ารายาแพทย์ต�าบลของ
speciosa (Korth.) Havil. จัดอยู่ในวงศ์เข็มและ พระยาแพทย์พงศาวิสุทธาธิบดี (แพทย์หลวงประจ�า
กาแฟ Rubiaceae เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ใบสี พระองค์ในรัชกาลที่ 6) และคัมภีร์แพทย์ไทยแผน
เขียว ล�าต้นจะมีความใหญ่สูงประมาณ 10–15 เมตร โบราณของขุนโสภิตบรรณลักษณ์ เป็นต้น [2]
มีถิ่นก�าเนิดในเขตร้อนชื้นแถบเอเชียตะวันออกเฉียง การศึกษาทางเภสัชวิทยาพบว่า สารที่พบใน
ใต้ โดยเฉพาะประเทศไทย มลายู จนถึงเกาะนิวกินี กระท่อมมากที่สุดเป็นสารกลุ่มอัลคาลอยด์ (alka-
เติบโตได้ดีในที่ชุ่มชื้น ความชื้นสูง ดินอุดมสมบูรณ์ loids) ซึ่งเป็นสารที่มีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาในหลาย
และมีแสงแดดปานกลาง กระท่อมในประเทศไทย ระบบและถูกน�ามาใช้ในการรักษาโรคอย่างกว้างขวาง
มีอยู่อย่างน้อย 3 สายพันธุ์ เช่น พันธุ์แตงกวา พันธุ์ สารส�าคัญที่พบคือสาร mitragynine ซึ่งพบเฉพาะใน
[3]
ยักษาใหญ่ และพันธุ์ก้านแดง เป็นต้น พบมากในป่า พืชกระท่อมเท่านั้น รายงานผลการศึกษาฤทธิ์ทาง
ธรรมชาติบริเวณภาคใต้ เช่น จังหวัดสุราษฎร์ธานี เภสัชวิทยาพบว่าสาร mitragynine มีคุณสมบัติลด
จังหวัดนครศรีธรรมราช จังหวัดตรัง จังหวัดสตูล การปวด (analgesic) แก้ไอ (antitussive) บรรเทา
จังหวัดพัทลุง จังหวัดสงขลา จังหวัดยะลา จังหวัด อาการท้องร่วง (antidiarrheal) มีฤทธิ์ต้านมาลาเรีย
[4-7]
ปัตตานี จังหวัดนราธิวาส และยังพบในบางจังหวัด (antimalarial) และมีฤทธิ์ต้านการซึมเศร้า (anti-
ของภาคกลาง เช่น จังหวัดปทุมธานี มีชื่อเรียกแตก depressant effect)
[4-9]
ต่างกันไปในแต่ละพื้นที่ เช่น อีด่าง อีแดง กระอ่วม ประเทศอินโดนีเซียเป็นผู้เพาะปลูกและส่งออก
ท่อม เป็นต้น [1-2] กระท่อมรายใหญ่ที่สุดของโลก มีสัดส่วนการส่งออก
ต�ารายาไทยใช้ใบกระท่อม แก้บิดปวดมวน ปวด ร้อยละ 95 ของปริมาณการส่งออกทั่วโลก ส่วนที่เหลือ
เบ่ง แก้ปวด แก้ท้องเสีย แก้ท้องร่วง แก้ปวดเมื่อย ส่งออกจากมาเลเซีย ไทย และเวียดนาม โดยมีประเทศ
ตามร่างกาย และระงับประสาท โดยใช้ใบสดหรือใบ สหรัฐอเมริกา เป็นตลาดผู้บริโภคสินค้าจากกระท่อมที่
แห้งน�ามาเคี้ยว สูบ หรือชงเป็นน�้าชา กลุ่มผู้ใช้แรงงาน ใหญ่ที่สุดในโลก คิดเป็นมูลค่าตลาดประมาณ 30,000
และเกษตรกรบริโภคใบกระท่อมเพื่อกดความรู้สึก ล้านบาทต่อปี คาดว่ามีผู้ใช้ผลิตภัณฑ์จากกระท่อม
เหน็ดเหนื่อยเมื่อยล้า ท�าให้ท�างานได้ยาวนานขึ้น กรม ประมาณ 10–16 ล้านคน [10]
การแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวง ประเทศไทยได้มีการยกเลิกการก�าหนดให้
สาธารณสุข ได้รวบรวมต�ารับยาแพทย์แผนโบราณที่ใช้ กระท่อมเป็นยาเสพติดให้โทษในประเภท 5 ประชาชน
พืชกระท่อมได้จ�านวน 18 ต�ารับทั้งหมดเป็นคัมภีร์ยา จึงสามารถครอบครอง บริโภค และใช้ประโยชน์จาก
หลวงทั้งสิ้น เช่น ต�าราพระโอสถพระนารายณ์ ต�ารายา กระท่อมได้ ประกอบกับกระท่อมเป็นพืชที่มีมูลค่า
โรงพระโอสถ (สมัยรัชกาลที่ 2) ต�ารายาศิลาจารึกวัด ในทางเศรษฐกิจ จึงสมควรส่งเสริมให้มีการพัฒนา
โพธิ์ (รัชกาลที่ 3) ต�าราแพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ (รัชกาล พืชกระท่อม ให้เป็นพืชที่มีมูลค่าทางเศรษฐกิจ โดย
ที่ 5) ต�ารายาพระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์เจ้ากรมหมอ ตามพระราชบัญญัติ พืชกระท่อม พ.ศ. 2565 ก�าหนด
