Page 198 - วารสารการแพทย์แผนไทย ปีที่ 21 ฉบับที่ 2

วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ ทางเลือก Journal of Thai Traditional & Alternative Medicine
ปีที่ 21 ฉบับที่ 2 พฤษภาคม-สิงหาคม 2566 Vol. 21 No. 2 May-August 2023

นิพนธ์ต้นฉบับ

การพัฒนาวิธีวิเคราะห์ปริมาณสาร Mitragynine ในใบกระท่อมด้วยวิธี Ultra

High Performance Liquid Chromatography

อัศวชัย ช่วยพรหม , ศิริวรรณ ชัยสมบูรณ์พันธ์, ศักดิ์วิชัย อ่อนทอง, พีรธรรม เทียมเทียบรัตน์,
*
สายัณห์ เรืองเขตร, ธนวัฒน์ ทองจีน
สถาบันวิจัยสมุนไพร กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ ถนนติวานนท์ ตำาบลตลาดขวัญ อำาเภอเมือง จังหวัดนนทบุรี 11000
* ผู้รับผิดชอบบทความ: aussavashai.s@dmsc.mail.go.th

บทคัดย่อ

บทน�ำและวัตถุประสงค์: พืชกระท่อมได้รับการปลดออกจากสถานะยาเสพติดให้โทษในประเภท 5 มาเป็นพืชที่
สามารถครอบครองบริโภค และใช้ประโยชน์จากพืชกระท่อมได้ ประกอบกับกระท่อมเป็นพืชที่มีมูลค่าทางเศรษฐกิจ สาร
ออกฤทธิ์หลักในใบกระท่อมคือสาร mitragynine มีฤทธิ์ท�าให้รู้สึกเคลิ้ม แก้ปวด การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนาวิธี
การวิเคราะห์ปริมาณสาร mitragynine ในใบกระท่อมด้วยวิธี Ultra High Performance Liquid Chromatography (UHPLC)
และทดสอบความใช้ได้ของวิธีวิเคราะห์ที่พัฒนาขึ้น
วิธีกำรศึกษำ: แบ่งเป็น 3 ขั้นตอน ได้แก่ การพัฒนาวิธีวิเคราะห์ปริมาณ mitragynine ในใบกระท่อมด้วยวิธี UHPLC
การทดสอบความใช้ได้ของวิธีวิเคราะห์ และการวิเคราะห์ปริมาณสาร mitragynine ในใบกระท่อมจ�านวน 17 ตัวอย่าง
ผลกำรศึกษำ: พบว่าสภาวะที่เหมาะสมในการตรวจวิเคราะห์คือ ใช้วัฏภาคคงที่เป็น ARC-18 ขนาด 4.6 5 150
มิลลิเมตร ขนาดอนุภาค 2.7 ไมโครเมตร และวัฏภาคเคลื่อนที่เป็น 0.1% ortho-phosphoric acid ในน�้า และ 0.1% ortho-
phosphoric acid ใน acetonitrile อัตราการไหล 1.0 มิลลิลิตร/นาที ตรวจวัดที่ 222 นาโนเมตร มีค่า retention time เฉลี่ย
ที่ 7.19 นาที ผลการทดสอบความใช้ได้ของวิธีวิเคราะห์พบ calibration curve มีลักษณะเป็นเส้นตรงในช่วงความเข้มข้น
0.30-30.00 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร ค่า correlation coefficient (r) มีค่าเท่ากับ 0.9998 การทดสอบความแม่นของวิธีพบค่า
% mean recovery อยู่ในช่วงร้อยละ 99.72-100.88 ค่า HORRAT อยู่ในช่วง 0.21-0.51 การทดสอบความเที่ยงพบว่าการ
วิเคราะห์ตัวอย่างจ�านวน 10 ซ�้าภายในวันเดียวกันและการวิเคราะห์ตัวอย่างเมื่อเปลี่ยนวันที่วิเคราะห์เป็นเวลา 3 วัน วันละ
10 ซ�้า มีค่าเบี่ยงเบนมาตรฐานเท่ากับ 0.53 และ 0.78 ตามล�าดับค่า Limit of detection (LOD) มีค่าเท่ากับ 0.19 ไมโครกรัม/
มิลลิลิตรและค่า Limit of Quantification (LOQ) มีค่าเท่ากับ 0.64 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร เมื่อน�าวิธีวิเคราะห์นี้มาตรวจปริมาณ
สาร mitragynine ในตัวอย่างใบกระท่อมจ�านวน 17 ตัวอย่าง พบปริมาณสาร mtragynine ในตัวอย่างใบกระท่อมทั้ง 17
ตัวอย่าง มีปริมาณอยู่ระหว่าง 0.99 ถึง 1.89 ร้อยละโดยน�้าหนัก (% w/w)
อภิปรำยผล: การพัฒนาวิธีวิเคราะห์ปริมาณสาร mitragynine ในวัตถุดิบใบกระท่อมด้วยเครื่อง UHPLC ที่พัฒนาขึ้น
สกัดใบกระท่อมแห้งด้วยตัวท�าละลาย ethanol โดยวิธี reflux ผลการทดสอบความใช้ได้ของวิธีวิเคราะห์พบว่าทุกค่าอยู่ในเกณฑ์
ยอมรับได้ วิธีการวิเคราะห์ที่พัฒนาขึ้นใช้เวลาในการวิเคราะห์น้อย วิธีการเตรียมวัฏภาคเคลื่อนที่ง่าย สะดวก และรวดเร็ว
ข้อสรุป: วิธีวิเคราะห์ปริมาณ mitragynine ในใบกระท่อมด้วยวิธี UHPLC ที่พัฒนาขึ้นมีความถูกต้อง แม่นย�า เหมาะ
สมส�าหรับใช้ในการตรวจวิเคราะห์ปริมาณสาร mitragynine ในวัตถุดิบ สารสกัดใบกระท่อม และสามารถใช้ในงานการ
วิเคราะห์แบบประจ�าได้
ค�ำส�ำคัญ: กระท่อม, mitragynine, UHPLC

Received date 23/01/23; Revised date 21/07/23; Accepted date 04/08/23

414