Page 193 - วารสารการแพทย์แผนไทยฯ ปีที่ 19 ฉบับที่ 1

J Thai Trad Alt Med Vol. 19 No. 1 Jan-Apr 2021 175

ทั้งหมดที่เกี่ยวกับภูมิหลัง กระบวนการรักษาโรคนิ่ว ปัสสาวะ หมายถึง วิธีการรักษาโรคนิ่วในระบบทาง
ในระบบทางเดินปัสสาวะ และตำารับยาสมุนไพร ของ เดินปัสสาวะตามภูมิปัญญา หมอเขียน เขื่อนทอง

หมอเขียน เขื่อนทอง ที่ใช้รักษาโรคนิ่วในระบบทางเดิน ประกอบด้วย การปฏิบัติตนที่เกี่ยวกับความเชื่อหรือ
ปัสสาวะ จากรุ่นสู่รุ่นในครอบครัวหรือเครือญาติใกล้ ข้อบังคับ ในการเป็นหมอพื้นบ้าน การบันทึกข้อมูล
ชิด เช่น บิดา มารดา บุตรหลาน และกลุ่มสังคม ทั้งที่ การรักษาผู้ป่วย วิธีการรักษา เครื่องมือที่ใช้ในการ

เป็นทางการและไม่เป็นทางการ เช่น วัดชุมชน โรงเรียน รักษา ระยะเวลาในการรักษา ข้อแนะนำา การปฏิบัติ
ที่มุ่งให้เกิดการสืบทอดภูมิปัญญา องค์ความรู้ ทักษะ ตัวหลังการรักษา ข้อห้ามในการรักษา รูปแบบในการ
และประสบการณ์ ในการดูแลรักษาสุขภาพ รักษาที่ทำาอยู่เป็นประจำา วิธีการรักษาโรคนิ่วในระบบ

ภูมิหลังของหมอพื้นบ้าน หมายถึง ข้อมูล ทางเดินปัสสาวะ เช่น การใช้คาถา การให้คำาแนะนำา
ทั่วไปของหมอพื้นบ้าน บริบทของชุมชน สถานภาพ การตรวจวินิจฉัย การติดตามประเมินผลการรักษา
และบทบาทของหมอพื้นบ้านต่อชุมชน การสืบทอด ของหมอพื้นบ้าน และขั้นตอนการใช้ยาสมุนไพรที่ใช้

ภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้าน การปฏิบัติตนที่เกี่ยวกับ รักษาโรคนิ่วในระบบทางเดินปัสสาวะของหมอพื้น
ความเชื่อหรือข้อบังคับในการเป็นหมอพื้นบ้าน บ้าน ประกอบด้วย ตำารับยาสมุนไพรที่ใช้รักษาโรคนิ่ว

ตำารับยาสมุนไพรรักษาโรคนิ่วในระบบทางเดิน ในระบบทางเดินปัสสาวะ แหล่งยาสมุนไพร ขั้นตอน
ปัสสาวะ หมายถึง ส่วนต่าง ๆ ของพืช สัตว์ แร่ธาตุ ที่ การเก็บยาสมุนไพร ส่วนของยาสมุนไพรที่ใช้ เวลาใน
หมอพื้นบ้านนำามาประกอบเป็นยา เพื่อใช้บำาบัดรักษา การเก็บยาสมุนไพร การแปรรูปยาสมุนไพร วิธีการ

โรคนิ่วในระบบทางเดินปัสสาวะให้กับผู้เจ็บป่วย ปรุงยาสมุนไพร การเก็บรักษายาสมุนไพร และปัญหา
กระบวนการรักษาโรคนิ่วในระบบทางเดิน อุปสรรคในการรักษาโรคของหมอพื้นบ้าน

กรอบแนวคิด
ภูมิหลังของหมอพื้นบ้าน กระบวนการรักษาโรคนิ่วในทางเดิน ตำารับสมุนไพรที่ใช้รักษาโรคนิ่วในทางเดิน
1. ข้อมูลทั่วไปของหมอพื้นบ้าน ปัสสาวะของหมอพื้นบ้าน ปัสสาวะของหมอพื้นบ้าน
2. บริบทของชุมชน 1. การตรวจวินิจฉัย ประกอบด้วย การซัก 1. ตำารับยาสมุนไพรที่ใช้รักษาโรคนิ่วในระบบทาง
3. สถานภาพและบทบาทของหมอ ประวัติการตรวจร่างกาย เดินปัสสาวะ
พื้นบ้านต่อชุมชน 2. วิธีการรักษาประกอบด้วย การใช้คาถา การ 2. ขนาด/สัดส่วน ของยาสมุนไพรที่ใช้
4. การสืบทอดภูมิปัญญาหมอ ใช้ตำารับยาสมุนไพร การให้คำาแนะนำา 3. วิธีการปรุงยาสมุนไพร
พื้นบ้าน 3. รูปแบบในการรักษาที่ทำาอยู่เป็นประจำา 4. แหล่งยาสมุนไพร
5. การปฏิบัติตนที่เกี่ยวกับความ 4. เครื่องมือที่ใช้ในการรักษา 5. ขั้นตอนการเก็บยาสมุนไพรประกอบด้วย การ
เชื่อหรือข้อบังคับในการเป็น 5. ระยะเวลาในการรักษา ใช้คาถา ข้อปฏิบัติการเก็บยาสมุนไพร วัสดุหรือ
หมอพื้นบ้าน 6. ผู้ป่วยที่ห้ามรักษา อุปกรณ์การเก็บยาสมุนไพร
7. ข้อแนะนำาหรือการปฏิบัติตัวหลังการรักษา 6. เวลาในการเก็บยาสมุนไพร
8. การติดตามและประเมินผลการรักษาโรค 7. การแปรรูปยาสมุนไพร
นิ่วในระบบทางเดินปัสสาวะทางคลินิกของ 8. ความเชื่อหรือข้อบังคับในการใช้ตำารับยา
หมอพื้นบ้าน สมุนไพรรักษาโรคนิ่วในระบบทางเดินปัสสาวะ
9. การบันทึกข้อมูลการรักษาผู้ป่วย 9. ปัญหาอุปสรรคในการรักษาโรคของหมอพื้น
บ้าน

กรณีศึกษา หมอเขียน เขื่อนทอง