Page 228 - J Trad Med 21-1-2566

208 วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ ทางเลือก ปีที่ 21 ฉบับที่ 1 มกราคม-เมษายน 2566

ซอกใบใกล้ปลายกิ่ง ยาว 20-50 เซนติเมตร มีใบ แกมรูปขอบขนาน ปลายใบแหลมเป็นติ่งหนามขนาด
ประดับสีเหลือง รูปไข่ กว้าง 1-2 เซนติเมตร ยาว 2-3 เล็ก โคนใบเฉียง ขอบใบเรียบ เส้นแขนงใบแบบ

เซนติเมตร ประกบหุ้มดอกขณะตูม ร่วงง่าย ดอก มี ขนนก เส้นใบย่อยสานกันเป็นร่างแห แผ่นใบหนาค่อน
ก้านยาว 0.5-1 เซนติเมตร กลีบเลี้ยง 5 กลีบ สีเหลือง ข้างเหนียว รสขมเล็กน้อย [1]
แกมสีส้ม รูปขอบขนานแกมรูปไข่ กว้าง 6-7 มิลลิเมตร องค์ประกอบทางเคมี ใบชุมเห็ดเทศมีสาร

ยาว 1-2 เซนติเมตร กลีบดอก 5 กลีบ สีเหลือง รูปไข่ กลุ่มแอนทราควิโนน (anthraquinones) ในรูป
กว้างเกือบกลม กว้าง 1-1.5 เซนติเมตร ยาว 1.6-2.4 อะไกลโคนเสรี (free aglycones) เช่น เรอิน (rhein),
เซนติเมตร โคนกลีบเรียวเป็นก้านสั้น เกสรเพศผู้มี อีโมดิน (emodin), อะโลอีโมดิน (aloe-emodin),

9-10 อัน รูปร่างและขนาดต่างกัน แบ่งได้ 3 กลุ่ม กลุ่ม คริโซฟานอล (chrysophanol) และไอโซคริโซ
แรกมี 2 อัน ก้านชูอับเรณูยาวประมาณ 4 มิลลิเมตร ฟานอล (isochrysophanol) และในรูปไกลโค
อับเรณูใหญ่ ยาวประมาณ 1 เซนติเมตร ปลายอับเรณู ไซด์ของเรอิน อะโลอีโมดิน และฟิสซิโอน (phy-

มีรูเปิด กลุ่มที่ 2 มี 4 อัน ก้านชูอับเรณูยาวประมาณ 3 scione) เซนโนไซด์เอ (sennoside A), เซนโน
มิลลิเมตร อับเรณูใหญ่ ยาว 4-5 มิลลิเมตร มีรูเปิดที่ ไซด์บี (sennoside B), เซนโนไซด์ซี (sennoside

ปลายอับเรณู และกลุ่มที่ 3 เป็นกลุ่มเกสรเพศผู้ลดรูป C), เซนโนไซด์ดี (sennoside D) นอกจากนี้ ยังมี
3-4 อัน รังไข่เหนือวงกลีบ ก้านชูเกสรเพศเมียสั้น ก้าน สารกลุ่มเฟลโวนอยด์ (flavonoids) เช่น แคมป์ฟี
เกสรเพศเมียเรียวยาว ปลายแหลม ผล แบบผลแห้ง รอล 3-โอ-เจนทิโอไบโอไซด์ หรือ เค3จี (kaemp-

แตก เป็นฝักรูปสี่เหลี่ยมยาว กว้าง 1.5-2 เซนติเมตร ferol 3-O-gentiobioside or K3G) แคมป์ฟีรอล
ยาว 10-15 เซนติเมตร มีครีบตามความยาวฝัก กว้าง (kaempferol) [1,8-11]

4-8 มิลลิเมตร เมื่อแก่สีน�้าตาลด�า เมล็ด มีจ�านวนมาก ข้อบ่งใช้ แก้อาการท้องผูก ใช้ภายนอกแก้
เป็นเหลี่ยม ค่อนข้างแบน กว้าง 5-8 มิลลิเมตร ยาว กลากเกลื้อน
7-8 มิลลิเมตร เปลือกแข็ง สีเทาเข้มอมสีน�้าตาลหรือ ต�าราสรรพคุณยาไทยว่าใบชุมเห็ดเทศมีรสเบื่อ

สีน�้าตาลอมสีด�า [4-5] เอียน มีสรรพคุณฆ่าพยาธิตามผิวหนัง [12]
ถิ่นกำาเนิดและการกระจายพันธุ์ พืชชนิดนี้ ข้อมูลจากการศึกษาวิจัยพรีคลินิกพบว่าใบชุม
เป็นพืชท้องถิ่นของทวีปอเมริกาใต้ถึงอเมริกากลาง เห็ดเทศมีฤทธิ์เป็นยาระบาย [1,8-10,13-15] ต้านเชื้อรา

ปัจจุบันมีปลูกทั่วไปในภูมิภาคที่มีอากาศร้อนหรือร้อน โดยเฉพาะเชื้อที่ท�าให้เกิดกลากเกลื้อน [1,4,9-10,13-15]
[3-5]
ชื้นทั่วโลก ต้านเชื้อแบคทีเรีย [8-9,14-15] และต้านหิด [13-15]
ลักษณะเครื่องยา ใบชุมเห็ดเทศมีลักษณะเป็น ข้อห้ามใช้ ห้ามใช้ในผู้ป่วยที่มีอาการท้องผูก

ใบย่อยแห้ง ทั้งที่เป็นใบสมบูรณ์หรือชิ้นส่วนของใบ เนื่องจากล�าไส้อุดตัน ท้องร่วง ท้องเสีย อุจจาระเหลว
สีน�้าตาลหรือสีน�้าตาลแกมสีเขียว อาจมีบางส่วนของ ปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียน [16]

แกนกลางใบประกอบปนอยู่ด้วยเล็กน้อย ใบย่อยที่ คำาเตือน
สมบูรณ์กว้าง 3-7 เซนติเมตร ยาว 5-15 เซนติเมตร 1. ควรใช้ด้วยความระมัดระวังในเด็ก หรือใน
รูปขอบขนาน รูปไข่กลับแกมรูปขอบขนาน หรือรูปรี ผู้ป่วยโรคล�าไส้อักเสบ [1,13]