Page 151 - วารสารกรมการแพทย์แผนไทยฯ ปีที่ 20 ฉบับที่ 1

วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ ทางเลือก Journal of Thai Traditional & Alternative Medicine
ปีที่ 20 ฉบับที่ 1 มกราคม-เมษายน 2565 Vol. 20 No. 1 January-April 2022

นิพนธ์ต้นฉบับ

คุณสมบัติทางเคมีฟิสิกส์ของเครื่องยากระชาย

ดวงเพ็ญ ปัทมดิลก , อภิรักษ์ ศักดิ์เพ็ชร, พีรธรรม เทียมเทียบรัตน์, สิริกาญจน์ ธนอริยโรจน์,
*
วิไลลักษณ์ ชื่นนางชี, สรเพชร มาสุด, ศักดิ์วิชัย อ่อนทอง
สถาบันวิจัยสมุนไพร กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ ตำาบลตลาดขวัญ อำาเภอเมือง จังหวัดนนทบุรี 11000
* ผู้รับผิดชอบบทความ: duangpen.p@dmsc.mail.go.th

บทคัดย่อ

การศึกษาคุณสมบัติทางเคมีฟิสิกส์ของเครื่องยากระชายซึ่งได้จากส่วนรากและเหง้าของกระชาย (Boesenbergia
rotunda (L.) Mansf.) มีวัตถุประสงค์เพื่อจัดท�าข้อก�าหนดคุณภาพของเครื่องยากระชาย เนื่องจากยังไม่มีเกณฑ์มาตรฐาน
ส�าหรับการควบคุมคุณภาพสมุนไพรชนิดนี้ในต�ารายามาตรฐานยาสมุนไพรไทย ซึ่งเป็นมาตรฐานสมุนไพรของประเทศ
ได้ท�าการรวบรวมตัวอย่างเครื่องยากระชาย จ�านวน 17 ตัวอย่าง ระหว่างกันยายน 2557-มกราคม 2560 พัฒนาวิธีการ
ตรวจเอกลักษณ์ทางเคมีและศึกษาคุณสมบัติทางเคมีฟิสิกส์ พบว่า สารสกัดเมทานอลจากเครื่องยากระชายให้ผลบวก
กับ Shinoda’s test และพบสารพิโนสโตรบินเมื่อตรวจด้วยวิธีรงคเลขผิวบางบน silica gel 60 เมื่อใช้ส่วนผสมไดคลอ-
โรมีเทนและเมทานอล (70:1) เป็นวัฏภาคเคลื่อนที่ ปริมาณความชื้นและน�้ามันระเหยง่าย มีค่าเท่ากับร้อยละ 7.83 ±
0.96 และ 2.11 ± 0.43 โดยปริมาตรต่อน�้าหนัก ตามล�าดับ ปริมาณเถ้ารวม ปริมาณเถ้าที่ไม่ละลายในกรด ปริมาณสาร
สกัดด้วยเอทานอลความเข้มข้นร้อยละ 95 ปริมาณสารสกัดด้วยเอทานอลความเข้มข้นร้อยละ 50 และปริมาณสาร
สกัดด้วยน�้า มีค่าเท่ากับร้อยละ 6.68 ± 0.88, 1.20 ± 0.73, 12.63 ± 4.31, 15.78 ± 2.54 และ 17.63 ± 3.35 โดยน�้าหนัก
ตามล�าดับ ข้อก�าหนดคุณภาพของเครื่องยากระชายสรุปได้ดังนี้ การตรวจเอกลักษณ์ทางเคมีด้วย Shinoda’s test ต้อง
พบสารกลุ่มฟลาโวนอยด์ รงคเลขผิวบางต้องพบสารพิโนสโตรบิน ปริมาณความชื้น ไม่เกินร้อยละ 9 โดยปริมาตร
ต่อน�้าหนัก ปริมาณเถ้ารวมและปริมาณเถ้าที่ไม่ละลายในกรด ไม่เกินร้อยละ 7 และ 1 โดยน�้าหนัก ตามล�าดับ ปริมาณ
สารสกัดด้วยเอทานอลความเข้มข้นร้อยละ 95 ปริมาณสารสกัดด้วยเอทานอลความเข้มข้นร้อยละ 50 และปริมาณ
สารสกัดด้วยน�้า ไม่น้อยกว่าร้อยละ 11, 14 และ 16 โดยน�้าหนัก ตามล�าดับ ปริมาณน�้ามันระเหยง่าย ไม่น้อยกว่า
ร้อยละ 2 โดยปริมาตรต่อน�้าหนัก ผลการศึกษานี้จะเสนอบรรจุเป็นมอโนกราฟในต�ารามาตรฐานยาสมุนไพรไทยเพื่อ
ใช้เป็นมาตรฐานอ้างอิงของประเทศต่อไป

ค�ำส�ำคัญ: กระชาย, Boesenbergia rotunda, คุณสมบัติทางเคมีฟิสิกส์

Received date 17/05/21; Revised date 15/10/21; Accepted date 23/03/22

131