Page 209 - วารสารการแพทย์แผนไทยฯ ปีที่ 18 ฉบับที่ 3

J Thai Trad Alt Med Vol. 18 No. 3 Sep-Dec 2020 641

แดง รูปขอบขนาน กว้างประมาณ 2 เซนติเมตร ยาว ผ่านศูนย์กลางแตกต่างกัน แต่มักยาวกว่าเส้นผ่าน
้
6–7 เซนติเมตร ใบประดับที่มีดอก สีเขียวอ่อน ขอบ ศูนย์กลางหลายเท่า ผิวสีนำาตาล ขรุขระ มีข้อปล้องตาม
เรื่อสีแดง รูปไข่ กว้างประมาณ 3.5 เซนติเมตร ยาว แนวขวางเป็นระยะ มีรอยแผลเป็นสีเหลืองกระจาย
ประมาณ 5 เซนติเมตร ปลายมนโค้งออกเล็กน้อย ใบ ทั่วไป บริเวณโคนอาจมีเหง้าแขนงแตกออกในระนาบ
ประดับย่อยสีขาว กว้าง 0.5-1 เซนติเมตร ยาว 1.5-2 เดียว เหง้าแขนงรูปทรงกระบอกหรือรูปไข่กลับ ขนาด

เซนติเมตร กลีบเลี้ยงสีขาวอมเขียว โคนติดกันเป็น และความยามแตกต่างกันไป รอยหักสีเหลือง ชิ้นส่วน
หลอด ยาว 0.8-1 เซนติเมตร ปลายหยัก 3 แฉก และ หั่นตามขวางหรือหั่นเฉียงมีขนาด รูปร่าง และความ
้
แยกลึกลง 1 แฉก กลีบดอกสีขาว ส่วนที่เป็นหลอดยาว หนาแตกต่างกัน รอยตัดสีนำาตาลอมเหลือง หรือสี
้
้
2.5-3 เซนติเมตร ปลายหลอดแยกเป็น 3 แฉก รูปขอบ นำาตาลอมสีเทา ผิวนอกสีนำาตาล กลิ่นเฉพาะ รสฝาด [3]
ขนาน ปลายแฉกสีชมพู แฉกบน กว้างประมาณ 1.4 องค์ประกอบทางเคมี ขมิ้นอ้อยมีองค์ประกอบ
้
เซนติเมตร ยาวประมาณ 1.8 เซนติเมตร ปลายคุ่มมี เป็นนำามันระเหยง่าย (volatile oil) ไม่น้อยกว่าร้อยละ
[3-4]
ติ่งหนามและขน แฉกข้างขนาดเท่ากัน กว้างประมาณ 4 สารสกัดหยาบด้วยเอทานอลร้อยละ 70 มี
1.2 เซนติเมตร ยาวประมาณ 1.6 เซนติเมตร ปลายมน สารกลุ่มเคอร์คูมินอยด์รวม (total curcuminoids)

เกสรเพศผู้เป็นหมันที่เปลี่ยนแปลงเป็นกลีบปาก รูป ร้อยละ 6.1-16.8 ซึ่งมี ดีเมทอกซีเคอร์คูมิน (deme-
ไข่กลับ ปลายเว้าตื้น กว้างประมาณ 1.7 เซนติเมตร thoxycurcumin) เป็นองค์ประกอบหลัก (ร้อยละ
ยาวประมาณ 2.1 เซนติเมตร สีเหลืองอ่อนและมีแถบ 3.2-11.0) นอกนั้นยังมีเคอร์คูมิน (curcumin) และ

เหลืองตรงกลางตามยาวแผ่น เกสรเพศผู้เป็นหมัน บิสดีเมทอกซีเคอร์คูมิน (bisdemethoxycurcumin)
ที่เหลือ รูปขอบขนาน กว้างประมาณ 1 เซนติเมตร เล็กน้อย [5]

ยาวประมาณ 1.5 เซนติเมตร ปลายมน สีเหลืองอ่อน ข้อบ่งใช้ -
เกสรเพศผู้ที่สมบูรณ์มี 1 อัน ก้านชูอับเรณูกว้างและ ตำาราสรรพคุณยาไทยว่า ขมิ้นอ้อยมีรสฝาด
ยาวประมาณ 6 มิลลิเมตร อับเรณูสีขาวยาวประมาณ เฝื่อน สรรพคุณแก้ครั่นเนื้อครั่นตัว สมานลำาไส้ แก้

6 มิลลิเมตร ที่โคนอับเรณูมีเดือยโค้ง ยาวประมาณ ระดูขาว ขับปัสสาวะ เป็นต้น [1-3,6]
3 มิลลิเมตร รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ ยาว 3-4 มิลลิเมตร หมายเหตุ เหง้าหลักของขมิ้นอ้อยจะเจริญขึ้น
มี 3 ช่อง แต่ละช่องมีออวุลมาก ผล แบบผลแห้งแตก ในแนวตั้ง จึงเป็นที่มาของชื่อ ขมิ้นขึ้น ขมิ้นหัวขึ้น

รูปไข่ [1-5] หรือว่านหัวตั้ง ต้นที่มีอายุหลายปี เหง้าหลักจะตั้งขึ้น
ถิ่นกำาเนิดและการกระจายพันธุ์ พืชชนิดนี้เป็น เป็นลำายาวมีข้อปล้องคล้ายอ้อย จึงเป็นที่มาของชื่อ
พืชพื้นเมืองของอินเดีย และปลูกกันแพร่หลายในชวา ขมิ้นอ้อย

มาเลเซีย และไทย [1-5]
ลักษณะเครื่องยา ขมิ้นอ้อยที่พบในท้องตลาด เอกสารอ้างอิง

อาจเป็นเหง้าหลัก เหง้าหลักซึ่งมีเหง้าแขนง หรือ 1. ชยันต์ พิเชียรสุนทร, วิเชียร จีรวงส์. คู่มือเภสัชกรรมแผนไทย
เล่ม ๒ พฤกษวัตถุ. กรุงเทพฯ: สำานักพิมพ์อมรินทร์; 2545. หน้า
ชิ้นส่วนที่หั่นตามขวางหรือเฉียง เหง้าหลักรูปทรง
38-9.
กระบอกหรือรูปกรวยแคบ ความยาวและขนาดเส้น 2. ชยันต์ พิเชียรสุนทร, แม้นมาส ชวลิต, วิเชียร จีรวงส์. คำาอธิบาย