Page 109 - journal-14-proceeding

บทคัดยอประกวดผลงานวิชาการประจําปการแพทยแผนไทย การแพทยพื้นบาน และการแพทยทางเลือกแหงชาติ ครั้งที่ 14

PPem61RC ตํารับยาสมุนไพรจากใบลานเพื่อสุขภาพคนจอมศรี อําเภอเพ็ญ
จังหวัดอุดรธานี

สมชาย ชินวานิชยเจริญ, อภิวัฒน ทักโลวา, วารุณี แสงเรืองเอก
กลุมงานแพทยแผนไทย สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดอุดรธานี

หลักการและเหตุผล การดูแลสุขภาพในทองถิ่นนั้น มีกลไกหนึ่งที่อยูในชุมชนมาเปนเวลานาน กลมกลืน เปนอันหนึ่งอัน
เดียวกับวัฒนธรรมของ การพัฒนาภูมิปญญาทองถิ่นดานสุขภาพ ไดสนับสนุนใหหมอพื้นบาน ผูที่มีความรูในการอานและแปล
อักษรโบราณจากใบลาน ทั้งผูสนใจในการดูแลสุขภาพซึ่งเปนประชาชนพลเมืองของตําบลจอมศรี ไดมีโอกาสถายถอดความรูใน
การรักษาโรคออกมาจากใบลานที่ไดมีการแปลไวแลวเบื้องตน และคัดเลือกตํารับที่เล็งเห็นวาคนจอมศรี จะสามารถนําไปใชใน

การพึ่งตนเองดานสุขภาพ โดยการคัดเลือก เนนยาสมุนไพรที่คนจอมศรีอาจจะเคยเห็นและรูจัก สมุนไพรบางชนิดซึ่งอาจจะเปน
เพียงวัชพืชไมเปนที่ตองการในทองไรทองนาตนเองแตมีประโยชนมากมาย รวมทั้งใหประชาชนตระหนักรูและอนุรักษภูมิ
ปญญากับสมุนไพรแลวนําไปใช ซึ่งบางตนสามารถนําไปปลูกเปนสมุนไพรในกระถาง หรือปลูกรอบๆบานตนเองได รวมทั้งการ
นํามาปลูกไวในเรือนชาน (ครัวเรือน) ของตนเองได นอกจากจะเปนการอนุรักษแลว ยังเปน “หมอในบาน” ใหตนเอง ครอบครัว

และชุมชน ตลอดจนเปนการพึ่งพาตนเองดานสุขภาพอีกดวย

วัตถุประสงค เพื่อใหประชาชนตําบลจอมศรีสามารถพึ่งตนเองดานสุขภาพ

วิธีดําเนินการ มีขั้นตอนดังนี้ 1) จัดตั้งคณะทํางานชุดความรูชุมชนตําบลจอมศรี 2) คัดเลือก/ถอดบทความในคัมภีรยาใบลานที่
มีการแปลไวแลวเบื้องตนจากหมอพื้นบานชุมชนตําบลจอมศรี 3) จัดทําชุดความรูตํารับยาสมุนไพรจากใบลานเพื่อสุขภาพคน
จอมศรี 4) จัดประชาคมการพัฒนาภูมิปญญาทองถิ่นดานสุขภาพชุมชนตําบลจอมศรี กลุมเปาหมาย คือ กลุมประชาชนทั่วไป/

กลุมเยาวชน 5) ถอดบทเรียนเพื่อสะทอนความคิดหลังการทํากิจกรรมพัฒนาภูมิปญญาทองถิ่นตําบลจอมศรี

ผลการดําเนินงาน
1. คัดเลือกตํารับ/ตํารา/ยาสมุนไพร จากใบลานเพื่อสุขภาพคนจอมศรีการ จํานวน 100 ตํารับ ที่ไดมีการแปลไวแลว
เบื้องตนและคัดเลือกตํารับที่เล็งเห็นวาคนจอมศรีจะสามารถนําไปใชในการพึ่งตนเองดานสุขภาพ หรือการนําไปดูแลสุขภาพ
ตัวเองเบื้องตนได จํานวน 37 ตํารับ และมีตํารับที่เปน “พาก” (ตํารับเพิ่มเติม) จํานวน 4 ตํารับ รวมทั้งหมด จํานวน 41 ตํารับ มี

ยาสมุนไพรทั้งหมด จํานวน 127 ชนิด สามารถจําแนกตามเภสัชวัตถุ คือ พืชวัตถุ สัตววัตถุ ธาตุวัตถุ ดังนี้ พืชวัตถุ จํานวน 113
ชนิด ประกอบดวย พืชจําพวกตน จํานวน 78 ชนิด พืชจําพวกเครือ,เถา จํานวน 14 ชนิด พืชจําพวกหัว,เหงา จํานวน 8 ชนิด พืช
จําพวกผัก จํานวน 5 ชนิด พืชจําพวกหญา จํานวน 8 ชนิด สัตววัตถุ จํานวน 3 ชนิด ประกอบดวย สัตวบก จํานวน 1 ชนิด
สัตวน้ํา จํานวน 2 ชนิด สัตวอากาศ จํานวน 0 ชนิด ธาตุวัตถุ จํานวน 11 ชนิด ประกอบดวย ธาตุสลายตัวงาย จํานวน 4 ชนิด
ธาตุสลายตัวยาก จํานวน 7 ชนิด ซึ่งกอใหประชาชนมีความรูความเขาใจสามารถนํายาสมุนไพรที่อยูในชุมชนมาใชในการดูแล

สุขภาพเบื้องตนของตนเอง ครอบครัว และชุมชน มีความเกี่ยวของและสอดคลองเพื่อการสงเสริมการปลูกพืชสมุนไพรที่มีการ
เก็บเกี่ยวในระยะสั้น เชน จําพวกหัว,เหงา พืชสมุนไพรที่มีการเก็บเกี่ยวในระยะยาว เชน จําพวกตน เปนตน ตลอดจนเปนการ
อนุรักษและคุมครองพืชสมุนไพรในชุมชนตําบลจอมศรี

2. ไดหนังสือคูมือเพื่อการพึ่งตนเองดานสุขภาพชุมชนตําบลจอมศรี จํานวน 1 เลม คือ ตํารับยาสมุนไพรจากใบลาน
เพื่อสุขภาพคนจอมศรี
3. เกิดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรูอยางมีสวนรวมในการดูแลสุขภาพของคนในชุมชนตําบลจอมศรี

ขอสรุป การพัฒนาภูมิปญญาทองถิ่นเพื่อการพึ่งตนเองดานสุขภาพชุมชนตําบลจอมศรีคูควรตอการวิจัยตอไป

107