Page 214 - วารสารกรมการแพทย์แผนไทยฯ ปีที่ 17 ฉบับที่ 3

564 วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ ทางเลือก ปีที่ 17 ฉบับที่ 3 กันยายน-ธันวาคม 2562

ขอบ เมล็ด รูปไข่ สีด�ำ [2-4] กำนซู ชิงไห่ และเขตปกครองตนเองทิเบต พบขึ้น
พืชชนิดนี้มี 2 พันธุ์ คือ พันธุ์ R. tanguticum บริเวณที่สูงจำกระดับน�้ำทะเล 1,600-3,000 เมตร

(Maxim. ex Regel) Maxim. ex Balf. var. tang- ออกดอกเดือนมิถุนำยน เป็นผลเดือนกรกฎำคมถึง
uticum ซึ่งต้นสูง 1.5-2 เมตร เกลี้ยง หรือ มีขนแข็ง สิงหำคม [3-4]
เอนบริเวณข้อตำมส่วนบนของต้น ช่อดอกแตกกิ่ง ลักษณะเครื่องยา โกฐน�้ำเต้ำมีลักษณะเป็นก้อน

มำกกว่ำ และพันธุ์ R. tanguticum (Maxim. ex Re- รูปกึ่งทรงกระบอก รูปกรวย รูปไข่ หรือเป็นชิ้นที่มีรูป
gel) Maxim. ex Balf. var. liupanshanense C.Y. ร่ำงไม่แน่นอน ยำว 3-17 เซนติเมตร เส้นผ่ำน
Cheng & T.C. Kao ซึ่งมีล�ำต้นสูง 0.6-1 เมตร มีขน ศูนย์กลำง 3-10 เซนติเมตร ผิวนอกสีน�้ำตำลแกมสี

นุ่มหนำแน่น ช่อดอกแตกกิ่งน้อยกว่ำ เหลือง หรือสีน�้ำตำลแกมสีแดงเมื่อลอกผิวออก เนื้อ
แน่น แต่อำจมีเนื้อนุ่มตรงกลำง รอยหักสีน�้ำตำลแกม
ถิ่นกำ�เนิดและก�รกระจ�ยพันธุ์ สีแดง หรือสีน�้ำตำลแกมสีเหลือง ส่วนเหง้ำมักมีไส้เนื้อ

1. ต้นโกฐน�้ำเต้ำชนิด R. officinale Baill. มี ไม้กว้ำง มีจุดรูปดำวซึ่งเป็นมัดท่อล�ำเลียงที่ผิดปรกติ
เขตกำรกระจำยพันธุ์ในประเทศสำธำรณรัฐประชำชน เรียงเป็นวงหรือกระจำยไม่สม�่ำเสมอ ส่วนที่เป็นรำกมัก

จีน พบที่มณฑลฝูเจี้ยน กุ้ยโจว เหอหนำน หูเป่ย์ มีเนื้อไม้ มีเส้นตำมแนวรัศมี วงแคมเบียมเห็นได้ชัดเจน
ฉ่ำนซี ซื่อชวน และหยุนหนำน ขึ้นตำมเนินเขำหรือใน ไม่มีจุดรูปดำว มีกลิ่นเฉพำะ รสขม ฝำดเล็กน้อย เมื่อ
ป่ำดิบเขำ ที่สูงจำกระดับน�้ำทะเล 1,200-4,000 เมตร เคี้ยวจะเหนียวและรู้สึกว่ำเป็นเม็ดหยำบ ๆ [2-3,5]

ปลูกกันทั่วไปในประเทศสำธำรณรัฐประชำชนจีน องค์ประกอบทางเคมี โกฐน�้ำเต้ำมีสำรส�ำคัญ
เพื่อใช้เป็นยำ ออกดอกระหว่ำงเดือนพฤษภำคม กลุ่มแอนทรำควิโนน (anthraquinones) ซึ่งเป็นอนุ

ถึงมิถุนำยน เป็นผลระหว่ำงเดือนสิงหำคมถึง พันธุ์ของสำรไฮดรอกซีแอนทรำซีน (hydroxyanthra-
กันยำยน [3-4] cene) แบ่งเป็น 3 กลุ่มย่อย คือ กลุ่มย่อยแอนทรำ-
2. ต้นโกฐน�้ำเต้ำชนิด R. palmatum L. โกฐน�้ำ ควิโนนเสรี (free anthraquinones) เช่น คริโซฟำนอล

เต้ำชนิดนี้มีเขตกำรกระจำยพันธุ์ในประเทศ (chrysophanol), อีโมดิน (emodin), เรอิน (rhein),
สำธำรณรัฐประชำชนจีน พบที่มณฑลกำนซู หูเป่ย์ ชิง กลุ่มย่อยแอนทรำควิโนนไกลโคไซด์ (anthraqui-
ไห่ ฉ่ำนซี เสฉวน หยุนหนำน เขตปกครองตนเอง none glycosides) เช่น เรอิโนไซด์เอ (rheinoside

มองโกเลียใน และเขตปกครองตนเองทิเบต ตำมเนิน A), เรอิโนไซด์บี (rheinoside B), เรอิ-
เขำหรือในหุบเขำ ที่สูงจำกระดับน�้ำทะเล 1,500–4,400 โนไซด์ซี (rheinoside C), เรอิโนไซด์ดี (rheinoside
เมตร เป็นพืชปลูกเพื่อใช้ประโยชน์ทำงยำในประเทศ D), คริโซฟำเนอิน (chrysophanein), กลูโคอีโมดิน

สำธำรณรัฐประชำชนจีนและสหพันธรัฐรัสเซีย (glucoemodin), พำลเมทิน (palmatin), และกลุ่ม
ออกดอกเดือนมิถุนำยน เป็นผลเดือนสิงหำคม [3-4] ย่อยไบแอนโทรน (bianthrones) เช่น เซนโนไซด์เอ

3. ต้นโกฐน�้ำเต้ำชนิด R. tanguticum (Max- (sennoside A), เซนโนไซด์บี (sennoside B),
im. ex Regel) Maxim. ex Balf. มีเขตกำรกระจำย เซนโนไซด์ซี (sennoside C), เซนโนไซด์ดี (senno-
พันธุ์ในประเทศสำธำรณรัฐประชำชนจีนที่มณฑล side D), เซนโนไซด์อี (sennoside E), เซนโนไซด์เอฟ