Page 213 - วารสารกรมการแพทย์แผนไทยฯ ปีที่ 17 ฉบับที่ 3
P. 213
J Thai Trad Alt Med Vol. 17 No. 3 Sept-Dec 2019 563
แบบช่อแยกแขนง แผ่กระจำย ช่อย่อยแบบช่อกระจุก ข้ำวหลำมตัด มี 3 ช่อง แต่ละช่องมีออวุล 1 เม็ด ก้ำน
กระจุกละ 4-5 ดอก ดอก สีเขียวถึงสีขำวอมเหลือง เกสรเพศเมียพับลงเล็กน้อย ยอดเกสรเพศเมียมี 3
ก้ำนดอกยำว 3-3.5 เซนติเมตร กลีบรวม 6 กลีบ แฉก แฉกมักพองกลม ผล แบบผลแห้งเมล็ดล่อน รูป
วงนอก 3 กลีบ วงใน 3 กลีบ รูปรี กว้ำง 1.2-1.5 ขอบขนำนแกมรูปรี กว้ำง 7-8 มิลลิเมตร ยำว 8-9
เซนติเมตร ยำว 2-2.5 เซนติเมตร เกสรเพศผู้ 9 อัน มิลลิเมตร ปลำยทั้ง 2 ข้ำงเว้ำบุ๋มเป็นสำมมุม มีปีกกว้ำง
สั้นกว่ำกลีบรวม รังไข่เหนือวงกลีบ มี 3 ช่อง แต่ละช่อง ประมำณ 3 มิลลิเมตร มีเส้นตำมยำวใกล้ขอบ เมล็ด
มีออวุล 1 เม็ด ก้ำนเกสรเพศเมียโค้งพับลง ยอดเกสร รูปไข่กว้ำง สีน�้ำตำลด�ำ [2-4]
เพศเมียมี 3 แฉก แฉกมักพองกลม ผล แบบผลแห้ง 3. ต้นโกฐน�้ำเต้ำชนิด R. tanguticum (Max-
เมล็ดล่อน รูปขอบขนำนแกมรูปรี กว้ำง 7-9 มิลลิเมตร im. ex Regel) Maxim. ex Balf. เป็นไม้ล้มลุกอำยุ
ยำว 0.8-1 เซนติเมตร เป็นสำมมุม มีปีกกว้ำงประมำณ หลำยปี สูง (0.6-)1.5-2 เมตร รำกและเหง้ำอ้วนสั้น สี
3 มิลลิเมตร ใกล้ขอบมีเส้นตำมยำว เมล็ด รูปไข่ เหลือง ล�ำต้นอ้วนสั้น กลวง เปลือกเป็นร่องตำมยำว
กว้ำง [2-4] ไม่มีขนหรือมีขนสั้นนุ่ม ข้อพองออก ใบ เป็นใบเดี่ยว
2. ต้นโกฐน�้ำเต้ำชนิด R. palmatum L. เป็นไม้ ใบที่โคนต้นเรียงเวียนอำจมีน้อย หนำแน่น หรือออก
ล้มลุกอำยุหลำยปี สูง 1.5-2 เมตร รำก เหง้ำ และล�ำต้น เป็นกระจุก ใบค่อนข้ำงกลมหรือรูปไข่กว้ำง ยำว 30–60
อ้วนสั้น ล�ำต้นกลวง เปลือกเป็นร่องตำมยำว มีขนสี เซนติเมตร ปลำยแฉกแหลม โคนรูปกึ่งหัวใจ ขอบหยัก
ขำว ข้อพองออก เกือบเรียบหรือมีขนคำย ใบ เป็นใบ เป็นแฉกแบบนิ้วมือ 5 แฉก 3 แฉกกลำงหยักลึกแบบ
เดี่ยว เรียงเวียน ที่โคนต้นอำจมีน้อย หนำแน่น หรือ ขนนก มีขนสั้นนุ่มทำงด้ำนล่ำง ด้ำนบนมีปุ่มเล็ก ๆ
ออกเป็นกระจุก ใบค่อนข้ำงกลม ขนำดใหญ่ เส้นผ่ำน หรือมีขนสีขำว มีเส้นโคนใบ 3-5 เส้น ใบที่อยู่เหนือโคน
ศูนย์กลำง 40–60 เซนติเมตร ปลำยแฉกเรียวแหลม ต้นขึ้นมำเรียงสลับ มีขนำดค่อย ๆ เล็กลง หยักเป็น
โคนรูปหัวใจ ขอบหยักเป็นแฉกแบบนิ้วมือหรือแบบ แฉกมำก ก้ำนใบที่โคนต้นคล้ำยทรงกระบอก ยำว
ขนนก มีขนสั้นนุ่มด้ำนล่ำง ด้ำนบนมีขนสีขำวถึงมีปุ่ม เกือบเท่ำแผ่นใบ มีปุ่มเล็ก ๆ หนำแน่น หูใบเป็นปลอก
เล็ก ๆ มีเส้นโคนใบ 5 เส้น ใบที่อยู่เหนือโคนต้นขึ้นมำ ขนำดใหญ่หุ้มล�ำต้น มีขนสั้นนุ่มด้ำนนอก ช่อดอก
ขนำดค่อย ๆ เล็กลง และเรียงสลับห่ำง ๆ หรือไม่มี แบบช่อแยกแขนง แขนงชิดกัน ดอก สีแดงอมม่วง
ก้ำนใบที่โคนต้นคล้ำยทรงกระบอก ยำวเกือบเท่ำแผ่น อำจพบมีสีแดงอ่อน ก้ำนดอกเรียวยำว 2-3 เซนติเมตร
ใบ มีปุ่มเล็ก ๆ อยู่หนำแน่น หูใบเป็นปลอกขนำดใหญ่ กลีบรวม 6 กลีบ รูปเกือบกลม วงนอก 3 กลีบ วงใน
อำจกว้ำงถึง 15 เซนติเมตร ด้ำนนอกมีขนหนำแน่น ช่อ 3 กลีบ โตกว่ำวงนอกประมำณ 2 มิลลิเมตร เกสรเพศ
ดอก แบบช่อแยกแขนง แขนงชิดกัน มีขนสั้นนุ่มหนำ ผู้มักมี 9 อัน รังไข่เหนือวงกลีบ รูปไข่กว้ำง มี 3 ช่อง
แน่น ก้ำนดอกเรียวยำว 2-2.5 เซนติเมตร ดอก สีแดง แต่ละช่องมีออวุล 1 เม็ด ก้ำนยอดเกสรเพศเมียสั้น
แกมสีม่วง หรืออำจพบสีขำวแกมสีเหลือง กลีบรวม 6 ยอดเกสรเพศเมียมี 3 แฉก แฉกมักพองกลม ผล แบบ
กลีบ วงนอก 3 กลีบ วงใน 3 กลีบ รูปรีถึงรูปเกือบกลม ผลแห้งเมล็ดล่อน รูปขอบขนำนแกมรูปรีถึงรูปขอบ
ขนำดเล็กกว่ำ 2 มิลลิเมตร เกสรเพศผู้ 9 อัน สั้นกว่ำ ขนำน กว้ำง 7-8 มิลลิเมตร ยำว 0.8-1 เซนติเมตร เป็น
กลีบรวม รังไข่เหนือวงกลีบ รูปคล้ำยสี่เหลี่ยม สำมมุม มีปีกกว้ำง 2-3 มิลลิเมตร มีเส้นตำมยำวใกล้